همه چیز درباره قلب و سیستم گردش خون

قلب چه کاری انجام می‌دهد؟

قلب مانند یک پمپ عمل می‌کند که در هر دقیقه حدود ۶۰ تا ۱۰۰ بار می‌زند. با هر ضربان، قلب خون را با فشار به سرتاسر بدن پمپاژ کرده و اکسیژن به سلول‌ها منتقل می‌کند. در سیستم گردش خون، بعد از رساندن اکسیژن، خون به قلب باز می‌گردد و به ریه‌‌ها فرستاده می‌شود تا اکسیژن بیشتری دریافت کند. این چرخه بارها و بارها تکرار می‌شود.

سیستم گردش خون چه وظیفه‌ای دارد؟

سیستم گردش خون از عروق خونی تشکیل شده است که خون را به قسمت‌های مختلف بدن می‌رسانند. سرخرگ‌ها یا همان شریان‌ها (Arteries) خون را از قلب به سایر اندام‌ها و سیاهرگ‌ها یا همان وریدها (veins) خون را از سایر مناطق بدن به قلب حمل می‌کنند.

سیستم گردش خون، اکسیژن، مواد مغذی و هورمون‌ها را به سلول‌ها منتقل کرده و مواد زائد مانند کربن دی‌اکسید دریافت می‌کند. خون در این مسیرها فقط در یک جهت جریان دارد تا بتواند به تمام بخش‌ها برود و نیاز آن‌ها را برطرف کند.

قلب از چه بخش‌هایی تشکیل شده است؟

قلب از چهار حفره تشکیل شده است: دو حفره در بالا و دو حفره در پایین

• دو حفره پایین، بطن راست و بطن چپ نام دارند که خون را به بیرون قلب پمپاژ می‌کنند. دیواره‌ای به نام سپتوم بین بطنی (interventricular septum) بین دو بطن قرار دارد.
• دو حفره بالا، دهلیز راست و دهلیز چپ نام دارند که خون وارد شده به قلب را دریافت می‌کنند. دیواره‌ای به نام سپتوم بین دهلیزی (interatrial septum) بین دو دهلیز قرار دارد.

دهلیزها توسط دریچه‌های دهلیزی – بطنی (atrioventricular valves) از بطن‌ها جدا می‌شوند که عبارتند از:

• دریچه سه لتی یا تریکوسپید (tricuspid valve): دهلیز راست را از بطن راست جدا می‌کند.
• دریچه دو لتی یا میترال (mitral valve): دهلیز چپ را از بطن چپ جدا می‌کند.

بطن‌ها نیز توسط دو دریچه از رگ‌های خونی بزرگ که خون را از قلب خارج می‌کنند جدا می‌شوند که عبارتند از:

• دریچه ریوی (pulmonic valve): بین بطن راست و شریان ریوی قرار دارد که خون را به ریه‌ها می‌رساند.
• دریچه آئورت (aortic valve): بین بطن چپ و آئورت (aorta) قرار دارد که خون را به بدن می‌رساند.

سیستم گردش خون از چه بخش‌هایی تشکیل شده است؟

قلب دارای دو مسیر است:

• گردش خون ریوی (pulmonary circulation): مسیر کوتاهی است که از قلب به ریه‌ها می‌رود و مجدد به قلب بازمی‌گردد.
• گردش خون سیستمیک (systemic circulation): خون را از قلب به سایر قسمت‌های بدن منتقل کرده و دوباره به قلب باز می‌گردد.

گردش خون ریوی:

شریان ریوی یک شریان بزرگ است که از قلب منشعب می‌شود. این شریان به دو شاخه اصلی تقسیم شده و خون را از قلب به شش‌ها می‌برند. درون شش‌ها، خون اکسیژن دریافت کرده و دی اکسید کربن دفع می‌کند. سپس از طریق وریدهای ریوی به قلب باز می‌گردد.

مطلب مرتبط: ۷ غذای مفید برای داشتن قلبی سالم

گردش خون سیستمیک:

در سیستم گردش خون سیستمیک، خون که پس از بازگشت به قلب اکسیژن زیادی را از شش‌ها دریافت کرده، آماده است تا سفر خود را به بدن آغاز کند. آئورت شریان بزرگی است که با خون حاوی اکسیژن قلب را ترک می‌کند. شاخه‌های آئورت خون را به عضلات قلب و همچنین سایر قسمت‌های بدن می‌فرستند. مانند شاخه‌های درخت، شاخه‌های آئورت نیز هر چه از آن دور می‌شوند کوچک‌تر و باریک‌تر می‌شوند.

در هر قسمت از بدن، شبکه‌ای از رگ‌های خونی کوچک به نام مویرگ‌ (capillary) وجود دارد که شاخه‌های شریانی بسیار کوچک را به وریدهای بسیار کوچک متصل می‌کند. مویرگ‌ها دیواره‌های بسیار نازکی دارند که از طریق آن‌ها مواد مغذی و اکسیژن به سلول‌ها منتقل می‌شود. مویرگ‌ها همچنین وظیفه جذب مواد زائد را نیز  بر عهده دارند.

پس از مبادله مواد، مویرگ‌ها به وریدهای کوچک منتهی می‌شوند. با نزدیک شدن خون به قلب، وریدهای کوچک، بزرگ‌ و بزرگ‌تر شده و به وریدهای قلبی تبدیل می‌شوند. دریچه‌های موجود در وریدها، جریان خون را در جهت صحیح حفظ می‌کنند. دو ورید بزرگ که به قلب منتهی می‌شوند، بزرگ سیاهرگ فوقانی (superior vena cava) و بزرگ سیاهرگ تحتانی (inferior vena cava) نام دارند.

پس از بازگشت خون به قلب، لازم است تا خون دوباره وارد گردش خون ریوی شود و به شش‌ها بازگردد تا دی‌اکسید کربن دفع کرده و اکسیژن بیشتری دریافت کند.

قلب چگونه می‌تپد؟

در مسیر عملکرد صحیح سیستم گردش خون، قلب به واسطه پیامی که از سوی بدن دریافت می‌کند متوجه می‌شود چه موقع نیاز است تا خون را بیشتر یا کم‌تر پمپاژ کند. به عنوان مثال، هنگامی که ما در خواب هستیم، قلب فقط تا اندازه‌ای پمپاژ می‌کند که اکسیژن مورد نیاز بدن را در زمان استراحت تأمین کند. اما هنگامی که ورزش می‌کنیم، قلب سریع‌تر پمپاژ می‌کند تا عضلات بدن اکسیژن بیشتری دریافت کنند و بیشتر کار کنند.

ضربان قلب توسط سیستم سیگنال‌های الکتریکی موجود در قلب کنترل می‌شود. گره سینوسی دهلیزی (sinoatrial) ناحیه کوچکی از دیواره دهلیز راست است که سیگنال‌های الکتریکی را برای شروع انقباض عضله قلب ارسال می‌کند. این گره ضربان‌ساز قلب (pacemaker) نامیده می‌شود. زیرا سرعت ضربان قلب را تنظیم کرده و باعث می‌شود تا تمام نواحی قلب به طور هماهنگ منقبض شوند. این تکانه‌های الکتریکی ابتدا باعث انقباض دهلیز می‌شوند. پس از آن به گره‌های دهلیزی بطنی (atrioventricular) که نقش ایستگاه تقویت کننده را دارند می‌روند. سپس از میان بطن‌های راست و چپ عبور کرده و باعث انقباض آن‌ها می‌شوند.

یک ضربان کامل از دو فاز تشکیل می‌شود:

فاز اول: سیستول (systole)

در فاز سیستول، بطن‌ها منقبض شده و خون را به آئورت و شریان ریوی پمپاژ می‌کنند. سپس دریچه‌های دهلیزی بطنی بسته می‌شوند و اولین صدای ضربان قلب ایجاد می‌شود. هنگامی که دریچه‌های دهلیزی بطنی بسته می‌شوند، از بازگشت خون به دهلیزها جلوگیری می‌کنند. طی این مدت دریچه‌های آئورت و ریوی باز هستند تا خون اجازه ورود به آئورت و شریان ریوی را داشته باشد. وقتی که بطن‌ها به انقباض خود خاتمه می‌دهند، دریچه‌های آئورت و ریوی بسته می‌شوند تا از بازگشت خون به ریه‌ها جلوگیری کنند. بسته شدن این دریچه‌ها همان صدای دوم ضربان قلب را ایجاد می‌کند.

فاز دوم: دیاستول (diastole)

در فاز دیاستول، دریچه‌های دهلیزی بطنی باز شده، بطن‌ها شل می‌شوند و قلب در حالت استراحت قرار می‌گیرد تا از خونی که در دهلیزها است، پر شده و برای ضربان بعدی آماده شود.

چگونه می‌توانیم به سلامت قلب کودک خود کمک کنیم؟

برای کمک به سلامت قلب کودک و به طبع آن عملکرد صحیح سیستم گردش خون خود به موارد زیر توجه کنید:

• فرزند خود را به زیاد ورزش کردن تشویق کنید.
• یک رژیم غذایی مقوی برای او فراهم کنید.
• به کودک خود کمک کنید تا به وزن مناسب رسیده و آن را حفظ کند.
• کودکتان باید به طور منظم تحت معاینات پزشکی باشد.
• در مورد هر گونه سابقه خانوادگی در خصوص مشکلات قلبی با پزشک صحبت کنید.

توصیه نهایی

نسبت به درد قفسه سینه، سرگیجه، غش و مشکلات تنفسی کودک خود بی تفاوت نباشید. همچنین اگر کودکتان احساس می‌کند که ضربان قلبش خیلی سریع است یا ضربان‌های یک در میان دارد حتما به پزشک اطلاع دهید.