ریه ها و دستگاه تنفسی چه ارگان هایی هستند؟
ریه ها و دستگاه تنفسی از جمله ارگان های اساسی بدن هستند که وظیفه دریافت اکسیژن و انتقال آن به جریان خون را بر عهده دارند. آن ها با فراهم کردن امکان تنفس به زنده ماندن و عملکرد صحیح سایر ارگان‌ها کمک می کنند. ورود اکسیژن به بدن را دم و خروج دی اکسید کربن را بازدم می‌نامند. به تبادل اکسیژن و دی اکسید کربن تنفس گفته می شود.
دستگاه تنفسی از چه بخش هایی تشکیل شده است؟
دستگاه تنفسی از بینی، دهان، گلو، حنجره، نای و ریه‌ها تشکیل شده است. هوا از طریق بینی یا دهان وارد دستگاه تنفسی می‌شود. اما بینی اصلی‌ترین مسیر برای تنفس می باشد. زیرا با گرم و مرطوب کردن هوای تنفس شده آن را برای ورود به ریه آماده می کند. بینی همچنین دارای موهای ریزی به نام مژک یا سیلیا (cilia) و پوششی مخاطی است که از مجاری بینی و سایر بخش های دستگاه تنفسی در برابر خشک شدن و ورود گرد و غبار و ذرات آلوده محافظت می کنند.
دو مجرای هوایی بینی و دهان در ناحیه حلق یا گلو که در پشت بینی و دهان واقع شده است به هم می‌رسند. حلق، هم بخشی از دستگاه تنفسی است و هم در سیستم گوارش نقش دارد. زیرا هم هوا و هم غذا را از خود عبور می دهد.
مطلب مرتبط: چطور تشخیص دهیم که به کرونا مبتلا شده‌ایم؟
مجرای تنفسی در پایین حلق به دو بخش تقسیم می‌شود. یک مسیر برای انتقال غذا می باشد که به معده منتهی می‌شود. این مسیر مری (esophagus) نام دارد. مسیر دیگر برای انتقال هوا است که نای (trachea) نامیده می شود. اپیگلوت یا دریچه نای (epiglottis) یک بخش غضروفی کوچک است که مانع ورود غذا و مایعات به نای و معده می شود.
حنجره یا جعبه صدا (larynx) بخش فوقانی لوله تنفسی یا همان نای است که از بالا به حلق و از پایین به نای مرتبط می شود. این لوله کوتاه شامل یک جفت تار صوتی است که برای تولید صدا مرتعش می شوند.
نای یا لوله تنفسی ادامه مسیر هوایی زیر حنجره است. دیواره های نای توسط حلقه‌‌های غضروفی سفت پشتیبانی می شوند تا آن را باز نگه دارند. نای همچنین با مژک هایی پوشیده شده است که با حرکات ضربه ای خود ذرات و ناخالصی ها را به سمت راه‌های هوایی بالاتر می رانند تا وارد نای و ریه نشوند.
نای در انتها به دو لوله هوایی چپ و راست به نام برونش (bronchi) تقسیم می شود که به ریه ها متصل می‌شوند. درون ریه‌ها، برونش‌ها به برونش‌های کوچک‌تر و لوله‌های کوچک‌تری به نام برونشیول (bronchiole) منشعب می‌شوند. برونشیول‌ها به کیسه‌های هوایی کوچکی موسوم به آلوئول (alveoli) ختم می‌شوند. هر فرد صدها میلیون آلوئول در ریه های خود دارد. این شبکه از آلوئول ها، برونشیول ها و برونش ها تحت عنوان درخت برونشی (bronchial tree) شناخته می شود.
ریه‌ها همچنین شامل بافت‌های قابل ارتجاعی هستند که به آن‌ها اجازه می دهد تا بدون از دست دادن فرم خود بتوانند از هوا پر و خالی شوند. ریه‌ها همچنین توسط یک پرده نازک به نام پرده جنب یا پلورا (pleura) پوشانده شده اند تا انقباض و انبساط ریه ها با سهولت بیشتری انجام شود.
قفسه سینه (thorax) یک محفظه استخوانی – غضروفی قابل ارتجاع است که درخت برونش، ریه ها، نای، مری و قلب را در خود جای داده است. بالا و کناره های قفسه سینه از دنده ها و عضلات و قسمت پایین آن از یک عضله بزرگ به نام دیافراگم (diaphragm) تشکیل شده است. دیواره های قفسه سینه مانند یک حفاظ از ریه‌ها و سایر محتویات حفره سینه محافظت می کنند.
ریه‌ها و دستگاه تنفسی چگونه کار می‌کنند؟
سلول های بدن ما برای زنده ماندن به اکسیژن نیاز دارند. از طرفی دی اکسید کربن تولید شده توسط سلول‌ها نیز باید از بدن خارج شود. ریه‌ها و دستگاه تنفسی اجازه می دهند تا اکسیژن موجود در هوا به بدن منتقل شود. در عین حال نیز بدن را از دی اکسید کربن تولید شده خلاص می کنند.
به هنگام دم، هوا از طریق بینی یا دهان به داخل شش ها کشیده می شود که طی آن عضلات بین دنده ای و دیافراگم منقبض می شوند. انقباض دیافراگم موجب حرکت آن به سمت پایین و انقباض عضلات بین دنده ای نیز موجب حرکت دنده ها به سمت بالا و طرفین شده، در نتیجه حجم قفسه سینه افزایش می یابد.
در بازدم، هوا از شش‌ها خارج می شود. طی این عمل دیافراگم منبسط شده و به سمت بالا حرکت می کند. عضلات دیواره قفسه سینه نیز شل شده و باعث می شود تا حجم ریه ها کاهش یافته و قفسه سینه کوچک تر شود در نتیجه هوا را از طریق بینی یا دهان از سیستم تنفسی خارج می کند.
با هر استنشاق، بخش عمده‌ای از آلوئول ها از هوا پر می شوند. در فرآیندی به نام انتشار (diffusion)، اکسیژن از طریق مویرگ هایی که در دیواره آلوئول قرار دارند به خون منتقل می شود. اکسیژن پس از ورود به جریان خون، توسط هموگلوبین (hemoglobin) موجود در گلبول های قرمز جذب می شود. حال این خون غنی از اکسیژن به قلب می رود تا از طریق شریان ها به بافت‌های سراسر بدن منتقل شود.
در مویرگ‌ها، اکسیژن از هموگلوبین آزاد شده و به سلول‌ها منتقل می شود. دی اکسید کربن نیز که در اثر عملکرد سلول ها تولید شده است، از سلول‌ها به مویرگ‌ها منتقل شده و بیشتر آن در پلاسمای خون حل می شود. خون غنی از دی اکسید کربن از طریق وریدها به قلب باز می گردد. سپس این خون از قلب به ریه‌ها پمپاژ می‌شود، تا برای بازدم و خروج از بدن به آلوئول ها برود.
توصیه نهایی
از آن‌جا که مشکلات تنفسی و ریوی از شایع ترین بیماری‌ها در بین افراد کل دنیا می باشد لازم است تا در صورت مشاهده علائمی همچون تنگی نفس یا تنفس صدادار، درد قفسه سینه و سرفه های خونی و مزمن حتما به پزشک مراجعه کنید.