چرا دهان و دندان ها از اهمیت بالایی برخوردارند؟
هر زمان که لبخند می زنیم، اخم می کنیم، صحبت می کنیم و یا غذا می خوریم از دهان و دندان های خود استفاده می کنیم. به واسطه دهان و دندان ها است که می توانیم حالت های مختلف به چهره خود بدهیم و کلمات را در دهان شکل دهیم. همچنین اهمیت لزوم آشنایی با ساختار دهان و دندان این است که علاوه بر نقشی که در خوردن و نوشیدن دارند آغازکننده روند هضم غذا نیز هستند.
دهان نقش اصلی در صحبت کردن را ایفا می کند. دندان‌ها با همکاری لب ها و زبان، عبور جریان هوا را کنترل کرده و به شکل گیری کلمات کمک می کنند. همچنین به هنگام غذا خوردن، دندان ها با خرد کردن غذا آن را برای بلعیدن آماده می کنند. زبان نیز با هل دادن غذا به سمت دندان ها به ما کمک می کند تا غذا را جویده بخوریم.
هر کدام از بخش های دهان چه کاری انجام می دهند؟
برای آشنایی با ساختار دهان و دندان بهتر است ابتدا با ساختمان دهان آشنایی پیدا کنید. دهان با غشا مخاطی (mucous) پوشیده شده است. سقف دهان را کام (palate) می نامند که شامل دو بخش است.
- قسمت جلوی کام که حالت استخوانی دارد کام سخت (hard palate) نامیده می شود. کام سخت، حفره بینی را از دهان جدا می کند.
- به قسمت گوشتی انتهای کام، کام نرم (soft palate) گفته می شود. کام نرم به هنگام بلع مجاری بینی را می بندد تا از ورود غذا به بینی جلوگیری کند.
کام نرم که شامل زبان کوچک (uvula) همان قسمت ماهیچه ای آویزان در پشت دهان است. لوزه ها (tonsils) در دو طرف زبان کوچک قرار دارند و مانند ستون‌های دوقلویی به نظر می آیند که دهانه حلق را نگه داشته اند.
یک دسته ماهیچه قدرتمند در کف دهان گسترده شده است که زبان را تشکیل می دهند. سطح زبان دارای برجستگی های کوچکی به نام جوانه های چشایی یا پاپیلا (papillae) است. این برجستگی ها حاوی منافذ ریزی هستند که گیرنده های چشایی ما محسوب می شوند. چهار نوع جوانه چشایی بر روی زبان یافت می شود که به واسطه آن ها طعم های شیرین، شور، ترش و تلخ را احساس می کنیم.
در حین جویدن، غدد بزاقی موجود در دیواره ها و کف دهان، بزاق ترشح می کنند که باعث مرطوب شدن غذا و تجزیه بیشتر آن می شود. بزاق، جویدن و بلعیدن غذا به ویژه غذاهای خشک را آسان تر کرده و حاوی آنزیم هایی است که به هضم غذا کمک می کنند.
پس از آن‌که غذا به یک توده نرم و مرطوب تبدیل شد، به انتهای دهان و گلو رانده می شود تا بلعیده شود.
دندان ها چگونه کار خود را انجام می دهند؟
دندان ها انواع مختلفی دارند که هر کدام در روند جویدن نقش دارند:
دندان های پیشین (Incisors): هر فک دارای چهار دندان مربعی و لبه تیز است که در جلوی دهان قرار دارند و به ما این امکان را می دهند تا غذا را گاز بزنیم.
دندان های نیش (canines): در دو طرف دندان های پیشین، چهار دندان نوک تیز قرار دارند که دو عدد از آن ها در فک بالا و دو عدد دیگر در فک پایین واقع شده اند. این دندان ها نقش بریدن غذا را بر عهده دارند.
دندان های آسیاب کوچک یا پرمولرها (premolars): پشت نیش‌ها، دندان‌های آسیاب کوچک قرار دارند که غذا را خرد و آسیاب می کنند. هر فک دارای چهار دندان آسیاب کوچک است.
دندان های آسیاب بزرگ یا مولرها (molars): این دندان ها در پشت آسیاب‌های کوچک قرار دارند و دارای نقاط و شیارهایی هستند که اجازه جویدن بیشتر و شدید‌تر را به ما می دهند. هر فک دارای شش دندان آسیاب بزرگ است که با عناوین آسیاب اول، دوم و سوم شناخته می شوند. دندان‌های آسیاب سوم، دندان های عقل (wisdom teeth) هستند. از آن‌جا که دندان های عقل ممکن است باعث بهم ریختن ترتیب دندان ها شوند و مشکلاتی از قبیل درد یا عفونت ایجاد کنند، با توجه به تجویز پزشک کشیده می شوند.
انسان‌ها دیفی دونت (diphyodont) هستند. به این معنی که شاهد رشد دو سری دندان در طول زندگی خود خواهند بود. در سری اول ۲۰ دندان موقتی با عنوان دندان های شیری رشد می کنند. این دندان ها قبل از تولد رشد خود را آغاز کرده و حدودا در سن ۶ سالگی شروع به ریختن می کنند. دندان های شیری با ۳۲ دندان دائمی جایگزین می شوند که به آن‌ها دندان های ثانویه گفته می شود.
ساختار دندان از چه بخش هایی تشکیل شده است؟
ساختمان دندان انسان از چهار لایه اصلی تشکیل شده است: پالپ (pulp)، عاج (dentin)، مینا (enamel) و سمان (cementum).
- پالپ یا مغز دندان، داخلی ترین قسمت دندان است و از بافت همبند، اعصاب و رگ های خونی تشکیل شده است که دندان را تغذیه می کنند. پالپ دارای دو قسمت است. اتاق پالپ (pulp chamber) که در تاج (بخش سفید رنگ بیرون لثه) واقع شده است و کانال ریشه (root canal) که در ریشه دندان قرار دارد. رگ‌ها و اعصاب از طریق سوراخ کوچکی در نوک ریشه وارد آن می شوند و از طریق کانال به داخل اتاق پالپ کشیده می شوند.
- عاج، لایه زرد رنگ و سختی است که پالپ را احاطه کرده و بیشتر دندان را تشکیل می دهد.
- مینا، خارجی ترین لایه تاج می باشد که سخت ترین بافت بدن یعنی عاج را می پوشاند. مینا از دندان ها در برابر فشار جویدن، باکتری های مضر و تغییرات دما به هنگام خوردن غذاهای سرد و گرم محافظت می کند.
- سمان یا سمنتوم لایه ای است که بخش خارجی ریشه و زیر خط لثه را می پوشاند و دندان را در داخل استخوان فک نگه می دارد. سمان نیز مانند عاج سخت و شبیه به استخوان می باشد.
چگونه می توانیم به سلامت دهان و دندان کودک خود کمک کنیم؟
برای کمک به سلامت دهان و دندان باید به موارد زیر توجه کنید:
- یک رژیم غذایی مغذی برای او در نظر بگیرید. مصرف آبمیوه، میان وعده های شیرین و غذاهای چسبناک مانند میوه های خشک را کاهش دهید.
- کودک خود را برای انجام معاینات منظم پیش دندان پزشک ببرید.
- به فرزند خود کمک کنید تا دندان های خود را روزی ۲ بار و هر بار ۲ دقیقه مسواک بزند و همچنین یک بار نخ بکشد.
- به هنگام ورزش که احتمال آسیب به ساختار دهان و دندان ها وجود دارد، از کودک خود بخواهید از محافظ دهان استفاده کند.
- به کودک خود بیاموزید که در صورت وجود اشیایی مانند مسواک یا مداد در دهان هرگز راه نرود یا ندود.
- در خانه و اتومبیل سیگار نکشید. کودکانی که در معرض دود سیگار قرار دارند بیشتر دچار پوسیدگی دندان می شوند.
توصیه نهایی
از آن‌جا که سلامت ساختار دهان و دندان ها با سلامت کلی بدن در ارتباط است، نسبت به مراقبت از آن ها غفلت نورزید. از دندان های خود استفاده ابزاری نکنید، مسواک خود را هر ۳ ماه یک بار عوض کنید، آب زیاد بنوشید و به جای مصرف غذاهای آماده از میوه و سبزیجات ترد استفاده کنید.