چطور والدینی مناسب برای فرزندانمان باشیم؟
مهارت پدر و مادر بودن را چطور یاد بگیریم؟
وقتی نوزاد خودتان را برای اولین بار به خانه می‌آورید متوجه می‌شوید که هیچ کتاب راهنمایی برای فرزندپروری و هیچ روش مشخصی برای والدین بودن وجود ندارد. اینکه شما به چه نوع والدینی تبدیل خواهید شد به عوامل زیادی بستگی دارد، مثل اینکه چگونه پدر و مادرتان با شما رفتار کرده‌اند و یا به چه فرهنگی تعلق دارید.
برخی از سبک‌های فرزندپروری که بیشتر شناخته شده‌اند عبارت‌اند از:
- مقتدرانه
- مستبدانه
- وابسته
- مجاز
- سهل‌گیرانه
- بال‌گرد
- طردکننده
اگر یک نوزاد تازه متولد شده در خانه دارید (یا منتظر یکی هستید!) و یا فرزند دیگری دارید و فکر می‌کنید باید در روش‌های فعلی‌تان تجدید نظر کنید، با خواندن مطلب زیر می‌توانید در اینکه کدام روش فرزندپروری برای شما مناسب‌تر است اطلاعات بیشتری به دست آوردید.
به یاد داشته باشید:
هیچ روش درست و یا نادرست برای فرزندپروری وجود ندارد. در روزهای سخت که درباره همه چیز سوال دارید به خودتان یادآوری کنید، بچه‌های عالی و کامل وجود ندارند. شما کار شگفت‌انگیزی با بزرگ کردن این انسان‌های کوچک انجام می‌دهید.
فرزندپروری مقتدرانه
بسیاری از متخصصان کودک معتقد هستند که این روش بهترین و عاقلانه‌ترین روش فرزندپروری است.
اگر شما یک مادر و یا پدر مقتدر هستید:.
- قوانین و مرزهای واضح و ثابتی تعیین می‌کنید.
- انتظارات معقولی از فرزندان خود دارید.
- به فرزند یا فرزندان خود گوش می‌دهید.
- سخاوتمند و بازخوردهای مثبت دارید.
نکات مثبت و منفی والدین مقتدر
جوانب مثبت
شما به عنوان والدین مقتدر، یک محیط دوست‌داشتنی و حمایت‌گر را برای فرزندان خود ایجاد می‌کنید. در نتیجه فرزندان شما:
۱) از سلامت روانی بالایی برخوردار هستند.
۲) کودکانی که توسط والدین مقتدر بزرگ می‌شوند، نسبت به کودکانی که والدین مستبد یا مجاز دارند، اعتماد به نفس بیشتر و کیفیت زندگی بهتری خواهند داشت.
۳) از سلامت جسمی بالایی برخوردار هستند. امکان بروز موارد زیر در این فرزندان کمتر است:
- استفاده از مواد مخدر
- رفتار جنسی ناسالم
- رفتار خوشونت‌آمیز
جوانب منفی
اکثر متخصصان کودک بر این باورند که یکی از سالم‌ترین روش‌ها برای فرزندپروری این روش است. در حالیکه این روش به صبر و تلاش فوق‌العاده‌ای نیاز دارد. علاوه‌براین، در بعضی از مواقع باید قوانینی وجود داشته باشد که رعایت این قوانین می‌تواند هم برای کودک و هم برای والدین سخت باشد.
نمونه‌هایی از فرزندپروری مقتدرانه
- فرزند ۱۶ ساله شما فکر می‌کند که آخر هفته‌ها خواب ساعت ۱۰ شب خیلی زود است، بنابراین شما و فرزندتان با هم سر یک ساعت مناسب توافق می‌کنید (و شما هم آن را اجرا می‌کنید.)
- فرزند شما در امتحان تاریخ که برای آن درس خوانده بود نمره ۱۷ گرفته است. به جای اینکه عصبانی شوید، فرزند خودتان را به خاطر تلاش و همچنین نمره‌اش تشویق کنید اما به او بگویید که با معلم خود صحبت کند و بپرسد که چه کاری می‌تواند برای گرفتن نمره بهتر انجام دهد.
فرزندپروری مستبدانه
والدین مستبد اصلا محبوب نیستند. اين محبوب نبودن يک امتياز مثبت به حساب می‌آید! چرا که انتخاب صحیح شاید همیشه محبوب نباشد.( به قول معروف: آنچه درست است همیشه محبوب نیست و آنچه محبوب است همیشه درست نیست.) این نوع والدین در تلاش هستند که فرزندانشان بهترین عملکرد را از خودشان ارائه دهند.
اگر جزو والدین مستبد هستید پس:
- قوانین سختی وضع می‌کنید و انتظار دارید که فرزندانتان از آن‌ها پیروی کنند.
- آن‌ها را مجازات می‌کنید (گاهی اوقات به شدت).
- انتظارات زیادی از فرزندان خود دارید. (بچه‌ها نیز معمولاً برای برآورده کردن انتظارات شما تلاش خواهند کرد.)
- اجتماعی بودن را تشویق نمی‌کنید.
جوانب مثبت و منفی والدین مستبد
جوانب مثبت
بسیاری از مردم قبول دارند که این روش فرزندپروری بسیار کارآمد است. زمانی که فرزندان شما مرزهای خودشان را بشناسند، بهتر می‌توانند بر روی هدف‌های خود تمرکز کنند.
جوانب منفی
فرزندان والدین مستبد:
- قوانین والدین خود را جدی نمی‌گیرند.
- نسبت به فرزندانی که توسط سایر روش‌های فرزندپروری بزرگ شده‌اند بیشتر درگیر رفتارهای بزهکارانه(مانند سیگار کشیدن، فرار از مدرسه، نوشیدن مشروبات الکلی زیر سن قانونی و…) می‌شوند.
فرزندان این والدین نسبت به سایر بچه‌ها افسرده‌تر هستند و نمرات کمتری هم در مدرسه می‌گیرند.
به خاطر داشته باشید که اکثر بچه‌ها بعضی اوقات سرکشی می‌کنند و ممکن است این اتفاق در تمام روش‌های فرزندپروری رخ دهد. این سرکشی‌ها می‌تواند باعث رابطه‌ای نه چندان ایده‌آل بین والدین و فرزند شود.
نمونه‌هایی از فرزندپروری مستبدانه
اگر والدین مستبدی باشید، فقط حرف، حرف شماست.
- فرزندتان از شما می‌پرسد که چرا آن‌ها نمی‌توانند دوستانشان را به خانه دعوت کنند، یک فیلم خاص ببینند یا یک کلوچه برای دسر بخورند. پاسخ شما؟ “چون که من می‌گویم نه!” (نکته: همه والدین در شرایط خاص همین جواب را می‌دهند و این شما را تبدیل به یک پدر و مادر بد یا مستبد نمی‌کند.)
- ممکن است فرزندتان را با ترساندن ترغیب کنید که کارهای خود را انجام دهد. برای مثال: “اتاق خود را تمیز کن وگرنه تمام اسباب بازی‌هایت را دور می‌اندازم یا “اگر در جلسه شورای مدرسه گزارش بدی بهم بدن، می‌زنمت.” (اکثر والدین بالاخره از این قرارها با ماهیت “معامله” می‌گذارند یا شاید از تکنیک‌های تشویقی استفاده کنند.)
والدین وابسته
والدین در این نوع فرزندپروری، یک محیط امن برای فرزند خود به وجود می‌آورند. با فرزند خود تماس جسمی زیادی دارند، فرزند خود را بغل می‌کنند و حتی در کنار آن می‌خوابند. آن‌ها تمام نیازهای فرزندشان را برآورده می‌کنند. همچنین آرامش، آسایش و اعتماد را به دلیل ایجاد احساس امنیت و دوست داشته شدن در فرزندشان به وجود می‌آورند.
جوانب مثبت و منفی والدین وابسته
جوانب مثبت
اگرچه ممکن است متناقض به نظر برسد اما ویژگی‌های کودکانی که توسط والدین وابسته بزرگ می‌شوند عبارت‌اند از:
- مستقل و انعطاف‌پذیر بودن
- کمتر استرس داشتن
- دلسوز بودن
- توانایی کنترل احساسات خود را دارند.
جوانب منفی
ممکن است به کارهای خودتان نرسید و زمانتان را با فرزندتان بگذرانید. در این صورت از رابطه‌تان با همسرتان قافل شوید. توجه داشته باشید که خوابیدن با کودک می‌تواند خطر ابتلا به سندرم مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS) را افزایش دهد و توصیه نمی‌شود.
نمونه‌هایی از فرزندپروری وابسته
- کودک شما گریه می‌کند و به نظر می‌رسد ترسیده است. شما سریعاً به سمتش می‌روید.
- زمانی که فرزند شما کابوس دیده است، اجازه می‌دهید در کنار شما بخوابد.
فرزندپروری مجاز
والدین مجاز، دوست داشتنی و خون‌گرم هستند. آن‌ها از تکنیک‌های سنتی والدین منحرف می‌شوند. آن‌ها اعتقاد دارند که کودکان تصمیم‌گیرنده هستند.
اگر شما هم جزو والدین مجاز هستید پس:
- محدودیت‌ها و مرزهای سختی تعیین نمی‌کنید.
- سعی نمی‌کنید همیشه فرزندان خود را کنترل کنید.
- قوانین کمی دارید.
- به فرزندان خود اجازه می‌دهید بسیاری از تصمیمات را خودشان بگیرند.
جوانب مثبت و منفی والدین مجاز
جوانب مثبت
والدین مجاز، عموماً عاشق و پرورش‌دهنده هستند. اگرچه متخصصان کودک این شیوه از فرزندپروری را توصیه نمی‌کنند اما کودکانی که بدون محدودیت بزرگ می‌شوند، معمولاً از تربیت خود تمجید می‌کنند.
جوانب منفی
بچه‌ها در دردسر می‌افتند، البته دردسر درست کردن بخشی از دوران بچگی است. ولی اگر در شرایطی خاص مشکلات بیشتر شوند و یا تکرار شوند، به والدین بستگی دارد.
- بچه‌هایی که توسط والدین مجاز بزرگ شده باشند، در دانشگاه یا مدرسه استرس کمتری دارند و از نظر سلامت روانی سالم‌تر هستند.
- این نوع کودکان ممکن است به چاقی و کرم خوردگی دندان مبتلا شوند.
- آن‌ها بیشتر مورد زورگویی قرار می‌گیرند و جالب است که بیشتر این زورگویان والدین مقتدر دارند.
نمونه‌هایی از فرزندپروری مجاز
دو اصل اساسی برای والدین مجاز وجود دارد: ۱) شما نمی‌توانید و نمی‌خواهید که کودکتان را کنترل کنید. ۲) بچه‌های شما آزادی کامل برای اشتباه کردن دارند و البته از آن اشتباهات درس می‌گیرند. مثال زیر شاید بهتر از قوانین دیکته شده در ذهن بماند:
شما يک كودك كلاس ششمی داريد. او نمی‌خواهد امروز به مدرسه برود و شما با خود فکر می‌کنید این تصمیمی است که باید خودش بگیرد و احتمالاً خودش عواقب این تصمیم را در افت نمره‌هایش متوجه می‌شود.
فرزندپروری سهل‌گیرانه
فرزندان این نوع والدین محدود نیستند و فضای ریسک کردن با راهنمایی والدین به آن‌ها داده می‌شود. البته آن‌ها فرزندانشان را آزاد نمی‌گذارند تا با چشم بسته به هر مسیری بروند! والدین سهل‌گیرانه فرزندانشان را آزاد می‌گذارند، اما قبل از انجام این کار، به فرزندشان قوانینی ارائه می‌دهند و به آن‌ها می‌گویند که در صورت عدم رعایت این قوانین مجازات می‌شوند. والدین سهل‌گیرانه به بچه‌های خود:
- استقلال می‌دهند.
- مسئولیت می‌دهند.
- آزادی می‌دهند.
- کنترل می‌دهند.
جوانب مثبت و منفی والدین سهل‌گیرانه
جوانب مثبت
دادن مسئولیت به بچه‌ها به آن‌ها در آینده کمک می‌کند تا:
- کمتر افسرده شوند.
- استرس کمتری داشته باشند.
- قادر به تصمیم‌گیری در هر شرایطی باشند.
- کاملا متکی به خود باشند.
جوانب منفی
فرزندان شما ممکن است به دلیل عدم کنترل صدمه ببینند، اما خطر جدی نخواهد بود. اینکه فرزندانتان خودشان به مدرسه بروند امن‌تر از این است که شما آن‌ها را به مدرسه برسانید.
نمونه‌هایی از فرزندپروری سهل‌گیرانه
- شما هنگامیکه کودکتان مشغول بازی کردن در پارک است، از دور مراقبش هستید.
- شما اجازه می‌دهید که کودکتان به تنهایی به خانه دوستش که چند خیابان با شما فاصله دارد برود، اما از قبل به فرزندتان توضیح داده‌اید که اگر گم شد یا یک غریبه به آن نزدیک شد چه کاری باید انجام دهد.
والدین بال‌گرد
والدینی را می‌شناسید که همه جنبه‌های زندگی فرزند خود را کنترل کند؟ از اینکه با چه کسانی دوست باشد تا چه غذایی بخورد و در وقت آزادش چه کند؟ بنابراین شما یک والدین نگران و با وجدان را می‌شناسید. والدین بال‌گرد:
- سعی می‌کنند بسیاری از موقعیت‌ها را کنترل کنند.
- اعتماد نمی‌کنند که فرزندشان کاری را به خوبی یک فرد بالغ انجام دهد.
- دائماً فرزند خود را راهنمایی می‌کنند.
- می‌خواهند مشکلات فرزندانشان را حل کنند.
به خاطر داشته باشید که این والدین از روی عشق و نگرانی رفتار می‌کنند. آن‌ها می‌خواهند بهترین‌ها برای فرزندانشان باشد و نمی‌خواهند اشتباهات فرزندشان در آینده آن‌ها تأثیر بگذارد.
جوانب مثبت و منفی والدین بال‌گرد
جوانب مثبت
در حالی که بسیاری از کارشناسان نسبت به والدین بال‌گرد احتیاط می‌کنند اما این روش می‌تواند کودکان شما را کمی مستقل بار آورد.
جوانب منفی
کودکانی که والدین بال‌گرد دارند، احتمالا نسبت به بقیه کودکان:
- اعتماد به نفس و عزت نفس کمتری دارند.
- در بزرگسالی بیشتر دچار افسردگی و استرس خواهند شد.
- از شکست خوردن می‌ترسند.
- در حل مشکلات خود ضعیف‌تر هستند.
نمونه‌هایی از والدین بال‌گرد
- فرزند شما می‌خواهد با یکی از دوستان خود بازی کند. شما تعیین می‌کنید که با چه کسی بازی کند و چه کسی بازی را شروع کند. سپس بازی را داوری می‌کنید. این کار شما باعث می‌شود فرزندتان بازی صلح‌آمیز و بدون جنگی داشته باشد.
- فرزند شما در امتحان مردود می‌شود. شما خودتان پیش معلم می‌روید و از او درخواست می‌کنید که فرزندتان دوباره امتحان بدهد.
فرزندپروری طردکننده
آنچه والدین را تبدیل به والدین طردکننده می‌کند، معمولاً از کنترل والدین خارج است. اگر شما یک پدر و یا یک مادر مجرد هستید که برای رسیدن به اهداف خود دو شغل دارید، ممکن است با این حقیقت تلخ که رابطه شما و فرزندتان تقریبا قطع شده است روبرو شوید.
ممکن است که هرگز به مدرسه او نرفته باشید و معلم‌های او را نشناسید. ممکن است غذای محبوب فرزندتان یا حتی اسم بهترین دوستش را ندانید. این کودکان به طور معمول احساس بی‌علاقگی، بی‌ارزشی و دیده نشدن می‌کنند. والدین طردکننده:
- نسبت به کودکان خود بی‌تفاوت هستند.
- از نیازهای جسمی و عاطفی کودک غافل هستند.
- فرزندان خود را طرد می‌کنند.
- جواب فرزندانشان را نمی‌دهند.
- هم از لحاظ عاطفی هم از لحاظ فیزیکی در زندگی فرزندشان حضور ندارند.
- امکان دارد فرزندانشان را کتک بزنند.
والدینی که در کودکی خود مورد آزار و اذیت جسمی قرار گرفته‌اند، ممکن است ۵ برابر بیشتر از سایر والدین فرزندانشان را مورد آزار و اذیت جسمی قرار دهند. اما این غفلت به طور معمول یک انتخاب آگاهانه نیست. این والدین اغلب شرایطی دارند که مانع صمیمیت آن ها با فرزندانشان می‌شود.
نکته‌ای در مورد فرزندپروری طردکننده
اگر این رفتارها را در خود می‌بینید و می‌خواهید آن‌ها را تغییر دهید از یک روانشناس کمک بگیرید. روانشناس می‌تواند به شما کمک کند که ریشه این مشکلات را پیدا کنید و آن‌ها را از بین ببرید.
جوانب مثبت و منفی والدین طردکننده
جوانب مثبت
اگرچه هیچ گونه وجه مثبتی برای این روش وجود ندارد، اما کودکان انعطاف‌پذیر هستند و ممکن است در صورت ضرورت خودکفا شوند.
جوانب منفی
اغلب کودکان که توسط والدین طرد می‌شوند:
- نمی‌توانند احساسات خود را کنترل کنند.
- افسرده هستند.
- در دانشگاه به مشکل بر می‌خورند.
- روابط اجتماعی ضعیفی دارند.
- اجتماعی نیستند.
- همیشه مضطرب هستند.
نمونه‌هایی از فرزندپروری طردکننده
- برای شما مهم نیست که فرزندتان تکالیفش را انجام داده باشد.
- شما فرزند ۴ ساله خود را هنگام خرید در ماشین رها می‌کنید.
توصیه نهایی
روش‌های فرزندپروری دیگری نیز وجود دارد. همچنین ممکن است شما مختص یک گروه نباشید. اما صلاح فرزند خود را بهتر می‌دانید و خودتان می‌دانید چه چیزهایی برای فرزندانتان خوب است. تحقیقات نشان می‌دهند که اگر بیش از حد فرزندان را کنترل نکنید و همچنین بیش از حد آزاد نگذارید بهترین نتیجه حاصل می‌شود. در نهایت، همه ما تصمیمات حساب شده‌ای برای فرزندانمان از روی عشق می‌گیریم. اگر سوالی درباره فرزندپروری دارید حتما با متخصص کودک صحبت کنید. اگر آن‌ها نتوانند به شما کمک کنند، شما را به یک روانشناس کودک ارجاع می‌دهند.