آموزش گام به گام معرقکاری و چگونگی استفاده از ابزارآلات

زمان مطالعه: 10 دقیقه

آموزش گام به گام معرقکاری و چگونگی استفاده از ابزارآلات

در اکثر حرفه‌ها ابزاری برای انجام بهینه کار وجود دارد که به سهولت انجام آن کمک می‌کند اما در کنار آن شرایطی هم برای استفاده از ابزار الزامی است. هنر معرقکاری یکی از مهم‌ترین این فنون است که با رعایت این الزامات می‌شود آن را هرچه ظریف‌تر، دقیق‌تر، و هنرمندانه‌تر پیاده‌سازی و اثری زیباتر، چشم‌نوازتر و دلنشین‌تر خلق کرد.

در این مقاله سعی داریم در حد بضاعت نوشتاری آموزشی ابتدائی اما دقیق و قابل لمس و تصور ارائه گردد تا علاقمندان بتوانند آشنایی مناسبی با طریقه انجام هرچه بهتر این هنر داشته باشند که در صورت پیاده‌سازی عملی آن نتیجه نزدیک‌تری نسبت به آموزش حضوری حاصل گردد.

آموزش

•  نشستن و قرارگرفتن صحیح پشت میز کار در معرقکاری
  

طریقه نشستن روی صندلی و پشت میز کار در معرقکاری ، روش کاملاً استاندارد و مشخصی دارد. ابتدا زانو و کمر در حالت ۹۰ درجه و صاف قرار بگیرند، این کار تسلط ما را روی کمان اره و سطح کار، بیشتر و کامل‌تر می‌کند. مرحله بعدی پس از نشستن، نوع قرارگیری فرد نسبت به پیشکار است. در واقع هنگامی که روبروی پیش کار قرار گرفتیم، یک سوم آن باید در خارج از سمت راست بدن باشد و دو سوم آن داخل بدن. این کار باعث تسلط شما بر روی برش و زاویه تیغ اره می‌باشد.

• طریقه صحیح به دست گرفتن کمان اره

همانگونه که بیان شد، کمان به شکل نعل اسب و دارای یک دستگیره چوبی می‌باشد. طریقه صحیح به دست گرفتن آن به این شکل است که: دستگیره کمان اره را در مشت گرفته و مشت خود را به آرامی سفت کرده تا قسمت افقی کمان اره، موازی با ساعد دست قرار گیرد. نیازی نیست که بیش از اندازه محکم گرفته شود، البته نباید به قدری شل گرفته شود که کنترل برایمان مشکل شود.

هنگامی که قسمت افقی کمان موازی با ساعد دست شد، باید از نود درجه بودن آرنج خود مطمئن شد و سپس قسمت عمودی و انحنای نعل اسبی کمان را نیز با بازوی خود و همچنین در کناره‌ی بیرونی ساعد عمود قرار دهیم.

اطمینان از قرار گرفتن صحیح کمان اره در دست، نشستن صحیح پشت میز کار و کنترل دائم آن‌ها در طول برش، ضامن صحیح‌تر برش زدن و دقت بیشتر در کار می‌باشد. حاصل این مجموعه اعمال، ظرافت و تمیزی بیشتر برشکاری است.

• نکته آغاز برش: در ابتدای برشکاری، رعایت چند نکته حائز اهمیت می‌باشد: زمانی که قطعه مورد برش روی پیش کار قرار می‌گیرد، با گذاشتن انگشت‌های نشانه و وسط (دست مخالف کمان) روی قطعه کار صرفاً آن قطعه را مهار می‌کنیم و فشاری به آن نمی‌آوریم. زیرا تیغ اره، کاری شبیه سوزن چرخ خیاطی را انجام می‌دهد. در واقع درجا و به صورت کاملاً عمود بر سطح کار فقط بالا و پایین می‌شود و قطعه متحرک همان قطعه مورد برش می‌باشد و با دو انگشت دست مخالف خود عمل هدایت در هنگام برش انجام می‌شود. درست مثل پارچه زیر سوزن چرخ خیاطی، که سوزن به صورت درجا بالا و پایین شده و خیاط پارچه را زیر سوزن حرکت می‌دهد.

گام اول معرقکاری

در گام نخست و برش اولیه سعی کنید دست، با وزن کمان اره آشنا شود و توان کنترل برش را به دست آورد.

برای این مقصود نیاز به تمرینات زیادی نیست، اما جدیت هرچه بیشتر در انجام تمرین، تسلط سریع‌تر و کامل‌تر را متضمن هنرجو می‌نماید.

برای اولین تمرین یکی از قطعات سه لایی به شکل یک شانه خط‌کشی می‌شود. یعنی از شانه درشت تا شانه ریز، به این شکل که در ابتدا فواصل برش زیاد و به مرور کم می‌شود. تا جایی که بتوان فاصله هر برش را به حداقل، یعنی به اندازه قطر یک تیغ اره رساند. (یعنی یک برش، سپس به اندازه یک تیغ اره فاصله و دوباره یک برش، و ادامه ….)

تمرین دوم، برش طول قطعه می‌باشد، البته به خطوط برش کمی انحنا داده می‌شود. این برش، برش روی خط و برش طولانی و یکنواخت به همراه کنترل کمان را به ما آموزش می‌دهد.

این تمرینات را تا جایی پیش می‌بریم که بتوانیم، انحنای خطوط طولانی را به حداکثر برسانیم و در برخی اوقات آن‌ها را نوک تیز درآوریم.

گام دوم معرقکاری

تمرین برش که آغازگر قسمت اصلی و اساس برش در معرقکاری می‌باشد را فراموش نکنید، زیرا: «خشت اول گر نهد معمار کج، تا ثریا می رود دیوار کج».

از این مرحله به بعد، کار نیاز به دقت و تمرین فراوان دارد. علیرغم کسل کننده و خسته کننده بودن کار به جهت تکرار این تمرینات، اگر دقت لازم وجود داشته باشد بعد از اتمام این تمرینات، بهترین برش را خواهید داشت.

نکاتی که باید در این مقطع در نظر بگیرید این است که، غیر از کنترل کمان و کنترل روی خط‌بری، باید به عمودبری نیز دقت کنید که شالوده اصلی کار معرقکاری می‌باشد.

همیشه به یاد داشته باشید که همه برش‌ها و انواع مدل‌های کار، برای افراد راست دست باید برش را از سمت چپ آغاز نمایید (و به طبع، برای افراد چپ دست معکوس می‌باشد).

از اشکال ساده با انحنای کم آغاز می‌کنیم. خاطر نشان می‌کنم ضمن روی خط‌بری، باید به عمودبری نیز توجه نمایید. به دلیل اینکه ما در معرق الگو را برش زده و چوب را جایگزین آن می‌کنیم، نیاز به برش کاملا مطابق الگو داریم تا دقیقا جایگزین آن گردد.

برای اطمینان از عمود بودن، بعد از برش سعی می‌شود تا قطعه برش خورده را از جهت مخالف، یعنی زیر الگو وارد محل برش نمایید. در اینجاست که اهمیت شروع همیشگی برش از سمت چپ عیان می‌شود. اول اینکه همیشه به خط و دیواره الگو و برش تسلط کامل داشته و دوم اینکه، همیشه در یک حالت استاندارد متوجه ایراد برش که دست و کمان اره به کدام سمت کج شده است، خواهید شد.

به این موارد توجه نمایید: ( افراد چپ دست بالعکس این موارد عمل کنند)

۱) زمانی که کمان به سمت چپ، کج شده باشد بالای کار بزرگتر از پایین کار می‌باشد و حالت مخروطی به خود می‌گیرد. به همین دلیل از پایین وارد محل برش نمی شود و از محل برش نیز پایین نمی رود.

۲) در حالت بعدی اگر کمان به سمت راست مایل شده باشد، تمامی موارد بالا بالعکس خواهد شد.

۳) دقت به این موضوع و تمرینات متناوب باعث می‌گردد، به مرور زمان به هنگام برش کمان را کاملا عمود بر کار گرفته و برش کامل و ظریفی داشت.

هرچه بیشتر پیش رفته شود، انحنا و شکستگی‌های مدل برش نیز بیشتر می‌شود. مطابق اشکال پایین، پیچیده‌ترین‌ها و تیزترین برش را برای مرحله بعد کنار بگذارید. قابل ذکر است، به هنگام برش باید به فضاهای منفی هم توجه داشته باشیم تا آسیبی نبینند. زیرا در کار اصلی در طرح‌ها فضای منفی کم داشته و اکثراً فضاهای قطعات مجاور می‌باشند که آن‌ها نیز با چوب‌های دیگر باید برش بخورند. به همین دلیل باید سالم و تمیز نگه داشته شوند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

موضوع دیگر اینکه، برای برش نقاط نوک تیز هر زمان که به لبه تیز کار رسیده شد، درست در محل نوک تیز همزمان که اره بالا و پایین می‌شود با کمی فشار همزمان آن را به عقب کشیده و با انگشتان جهت تیغ اره را هدایت کنید. به محض اینکه تیغ اره در جهت خط بعدی قرار گرفت، برش را آغاز کرده تا با این کار در خطوط شکسته، لبه‌های کاملاً تیز داشته باشیم.

گام سوم معرقکاری

الگو بری

در این گام به میخ سایه، چکش، میخ کش و قطعات تمیز و سالم از مراحل مختلف برش‌های قبلی نیاز است.

در این مرحله، نکات و برش‌های بیان شده در قسمت های قبلی، عین به عین اعمال می‌گردد. با این تفاوت که اولاً دو قطعه متصل به هم باید کاملاً عمود بوده و از محل برش به راحتی عبور کنند. ثانیاً با استفاده از دیواره الگو و مماس نگه داشتن تیغ اره با آن، یک تکیه گاه برای درست بودن برش ایجاد کرد.

روی هر قطعه حتماً از دو عدد میخ برای ثابت نگه داشتن الگو، روی محل برش باید استفاده کرد. زیرا اگر از تک میخ استفاده شود، بعد از کمی برش قطعه روی محور آن یک میخ چرخیده و مانع برش دقیق می‌گردد اما دو میخ مانع حرکت الگو بر روی قطعه شده و برش صحیح خواهد بود.

نکته دیگر اینکه میخ فقط در حدی باید روی کار کوبیده شود که قطعه را نگهداری کند. بیرون زدن میخ از زیر کار، مانع حرکت روان آن زیر تیغ اره می‌شود.

با رعایت نکات مطرح شده در تمامی مراحل، با دقت بیشتر و تمرینات دقیق‌تر، می‌توان برشی در حد عالی داشت. توضیح دیگری که برای مرحله بعد باید مد نظر گرفته شود این است که، همان مرحله قبل را برای برش انجام داده با این تفاوت که دوبل شده و در واقع دو طبقه کار جای یک لایه، باید از محل برش عبور کند.

 این عملکرد، فلسفه اصلی کار معرقکاری می‌باشد. یعنی جایگزینی قطعه‌ای کاملاً شبیه و اندازه الگو. اهتمام به انجام صحیح این مرحله، شما را به یک برش کار حرفه‌ای مبدل می‌کند. تجربه در کنار برش صحیح، از شما یک هنرمند قابل و معرقکار حرفه‌ای می‌سازد.

در معرقکاری از هرگونه طرح، در زمینه‌های مختلف می‌توان استفاده نمود. میزان تجربه، دقت و تمیزی برش در انتخاب طرح بسیار موثر می‌باشد. ساده‌ترین نوع طرح‌ها، طرح خط است. زیرا ضمن وجود فضای منفی زیاد، نیاز به الگو بری (مشابه آنچه تا هم اکنون توضیح داده شد) نیست و برش گام اول برای آن کافی می‌باشد. البته رعایت نکاتی در برش خط، لازم است که در بحث سبک‌ها به آن می‌پردازیم.

طرح گل مرغ نیز، به دلیل وجود فضای منفی بسیار، در قالب طرح‌های ساده محسوب می‌گردد. به دلیل وجود الگوهای نوک تیز و انحنای بسیار برای کار نخست، انتخاب مناسبی می‌باشد. بهتر است یک طرح ساده گل و مرغ در سایز ۴۰*۳۰ انتخاب گردد. به همین جهت یک نئوپان و سه لایی، با همین سایز تهیه گردد.

در مرحله بعد طرح را با استفاده از چسب آهن (موکت) و یک کاردک، به سه لایی بچسبانید. به این ترتیب که مقداری از چسب آهن (موکت) را روی سه لایی ریخته و با استفاده از کاردک، ضمن پخش کردن آن روی تمام سطح سه لایی به طور یک دست، اضافات چسب را با استفاده از کاردک جمع کرده به نحوی که فقط مقداری خیسی از چسب، روی سه لایی باقی بماند.

پس از جمع آوری چسب اضافه، طرح را با دقت از یک سمت سه لایی به آرامی روی آن می‌چسبانیم. نباید زیر طرح، حباب هوا باقی بماند. پس از آن، با استفاده از یک کاغذ یا روزنامه مچاله شده، شروع به فشار آوردن و کشیدن روی طرح کرده تا هوای زیر کاغذ خارج شود و طرح به طور کامل به سه لایی بچسبد.

مرحله‌ای که پس از آن باید انجام شود، تکه تکه کردن طرح می‌باشد. در ابتدا خطوطی را به نسبت طرح، در فضاهای منفی رسم کرده (در قسمت‌هایی که خطوط باید از داخل طرح رد شوند). باید به این نکته توجه داشت که، هیچ نقطه‌ای از طرح نباید آسیبی ببیند و فقط از محل تلاقی خطوط که قالباً به صورت عمودی و افقی می‌باشد، طرح برش زده می‌شود. با این روش طرح به تکه‌های کوچکتری تقسیم شده تا برش آسان‌تر باشد.

 پس از کوچک‌تر شدن قسمت‌های طرح، قطعات را مانند پازل، در کنار هم، روی نئوپان که وظیفه نگهداری کار را دارد چیده می‌شود. سپس با میخ بنفش تمامی قطعات را ثابت می‌نمایم، به طوری که هیچ فاصله‌ای بین تکه‌ها نباشد و فقط، رد برش دیده شود. البته دیده شدن رد برش، مسئله ناگزیری می‌باشد.

در گام بعدی یکی از بخش‌های طرح را برای شروع، انتخاب کرده که معمولاً از زمینه طرح آغاز می‌شود.

در طرح گل و مرغ، از زمین و صخره‌ها (در صورت وجود داشتن در طرح) کار را آغاز کنید. یکی از  تکه‌های زمین را از کار جدا کرده و آن را به تکه‌های کوچک‌تر تقسیم کنید و تا آنجا که ممکن است، تعداد قطعات را خرد نمی‌کنید. هم به دلیل اینکه جای آن‌ها را گم نکنید و هم به منظور پیدا کردن رنگ مناسب‌تر برای هر کدام از قطعات. دلیل دیگری که باید بیان شود این است که اگر در هر کدام از قطعات، مشکلی به لحاظ برش پیدا شد، در قطعه بعدی تکرار نگردد و در صورت وجود ایراد در برش، امکان اصلاح آن میسر باشد.

در قدم بعدی به دو روش چسبی و میخی می‌شود عمل کرد. برای قدم‌های ابتدایی و شروع یادگیری معرقکاری ، روش چسبی بهترین راه می‌باشد.

روش چسبی در معرقکاری

در این روش قطعه انتخاب شده، به وسیله چسب چوب روی چوب مورد نظر با استفاده از دو نقطه چسب محکم می‌گردد. به این کار اصطلاحاً خال چسب گفته می‌شود. برای مدت زمانی آن را زیر پرس قرار داده تا تحت فشار خشک شود. در این روش باید دقت داشت تا مقدار بسیار کمی چسب زده شود. زیرا پس از برش چوب، سه لایی و چوب باید از هم جدا گردند که چسب فراوان این کار را با مشکل مواجه می‌کند تا جایی که ممکن است باعث شکسته شدن قطعه برش خورده یا الگو گردد.

روش میخی

این روش برای افراد حرفه‌ای‌تر، که دقت در کارشان بیشتر است، باعث صرفه جویی در زمان و سرعت در برش می‌گردد (البته نیاز به دقت و حساسیت بیشتری دارد).

نحوه انجام کار به این شکل است که، مقدار فرو کردن میخ برای نصب الگو بر روی چوب به میزانی است که فقط در یک سوم ابتدایی چوب داخل شود. زیرا بیشتر از آن هم امکان ترک خوردن چوب را بالا می‌برد و هم پس از پرداخت، روزنه محل فرورفتن میخ در آن باقی می‌ماند. البته اگر میخ از سمت دیگر چوب هم خارج گردد از حرکت راحت چوب روی پیشکار و در نتیجه برش راحت، جلوگیری می‌کند.

راه طرح و راه چوب

تمامی چوب‌ها دارای خطوطی می‌باشند که به آن‌ها راه چوب گفته می‌شود. این خطوط در واقع، آوندهایی است که در درختان وظیفه تغذیه درختان را به عهده دارند. همچنین تشکیل دهنده دوایر سالیانه هستند که به وسیله آن می‌توان سن درخت را تخمین زد.

راه طرح هم قسمتی است که خطوط قطعه و طرح به آن سمت می‌باشد. مثل خطوط زمین و صخره که غالباً افقی می‌باشند یا تنه درختان که اکثراً عمودی هستند. راه با توجه به طرح قابل تشخیص است.

همیشه راه طرح و راه چوب، باید موازی هم قرار گیرند. در غیر این صورت، آن قطعه غیرقابل استفاده می‌شود. زیرا پس از اتمام کار به عنوان ایراد و اشکال در اثر محسوب می‌گردد. به جهت اینکه برخلاف طرح قرار گرفته و شکل کار را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

معمولاً اکثر اساتید این هنر اصرار به ترکیب رنگی خاص در تابلو‌ها دارند. اما پیشنهاد می‌شود، ضمن توجه به طبیعت، اطلاعات دیداری خود را از چوب‌ها گسترش داده و تعداد چوب‌های بیشتری را بشناسید. تا با تطبیق طرح با طبیعت، نزدیکترین رنگ موجود در چوب را انتخاب کرده و استفاده نمایید به همین دلیل در این بخش، از بیان ترکیب بندی خاص برای طرح‌های موجود، خودداری می‌شود. اما در بخش چوب شناسی تعدادی از چوب ها به شکل کلی معرفی می‌شود.

در ادامه تمامی قطعات تابلو را به همین روش، کوچک کرده و با رنگ‌های مختلف چوب جایگزین نمایید. به نکات بیان شده در قسمت‌های قبل در تمامی طرح توجه کرده تا کار به صورت کامل، زیبا و با دقت به اتمام برسد.